هخامنشیان (۳۳۰-۵۵۰ قبل از میلاد) نام دودمانی پادشاهی در ایران باستان است. پادشاهان این دودمان از پارسیان بودند و تبار خود را به "هخامنش"می‌رساندند که رییس طایفه‌" پاسارگاد" از طایفه‌های پارسیان بوده‌است. هخامنشیان نخست پادشاهان بومی پارس و سپس انشان بودند ولی با شکستی که کوروش بزرگ بر آستیاگ آخرین پادشاه ماد وارد ساخت و سپس فتح لیدیه و بابل پادشاهی هخامنشیان تبدیل به شاهنشاهی بزرگی شد. از این رو کوروش بزرگ را بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی می‌دانند.

به قدرت رسیدن پارسی‌ها و سلسله هخامنشی یکی از وقایع مهم تاریخ قدیم است. آنها دولتی تشکیل دادند که دنیای قدیم را به استثنای دو سوم یونان تحت تسلط خود در آوردند. شاهنشاهی هخامنشی را نخستین امپراتوری تاریخ جهان می‌دانند.

پارس ها به شش طایفه شهری و ده نشین و چهار طایفه چادرنشین تقسیم شده بودند.

شش طایفه اول عبارت‌اند از:

پاسارگادیان، مارافی ها، ماسپی ها، پانتیاله ها، دروسیه ها و گرمانی ها.

چهار طایفه دومی عبارت‌اند از: داینها، مردها، دروپیک‌ها و ساگارتی ها.

از این طوایف سه طایفه اول بر طوایف دیگر، برتری داشته‌اند و دیگران تابع آنها بوده‌اند.

هرودوت در اين مورد مي نويسد:

"وقتي كوروش براي نخستين بار افرادي را براي جنگ با مادها گرد مي آورد ، فقط سه طايفه از ده طايفه پارسي آمدند.

اين سه طايفه عبارت بودند از:

«مارافيان»،«ماسپيان» و _اصيل زاده تر از همه_«پاسارگاديان» كه هخامنشيان از اين طايفه بودند. سه طايفه ديگر

وابسته به اين طوايف بودند.

«گرماني»ها،«پانتياله»ها و «دروسيه ها». اين طوايف شهري و يكجانشين بودند.

«گرماني» آشكارا همان«كارماني» است _كه نام شهر و استان «كرمان» از نام آنها گرفته شده_از نظر هرودوت ايالت پارس به سمت مشرق بسيار پهناورتر از استان فارس كنوني بوده است.كارمانيا بعدها خود يك ساتراپي شد و ديگر جزئي از پارس نبود؛ اما وضع اين منطقه در اوايل دوره هخامنشي روشن نيست.

چهار طايفه آنها زندگي شباني داشتند.

اينان عبارت بودند از:

«دائه»ها ، «مارد»ها،«دروپيكي»ها و «ساگارتي»ها."

طايفه مارد به عنوان مردماني تاراجگر و راهزن شهرت بدي داشتند و يكي از مورخين «اسكندر» آنها را غارنشينان ژوليده موي توصيف مي كند كه در كوههاي مرز غربي ايالت پارس زندگي مي كردند.

طايفه ساگارتي بزرگتر و ثروتمندتر بود.

هرودوت مي گويد:

"ساگارتي ها كه به پارسي سخن مي گويند در سال 481 قبل از ميلاد هشت هزار سوار كمند انداز در اختيار «خشايارشا» قرار دادند و جزء ساتراپي چهاردهم در جنوب ايران براي پرداخت خراج بودند ."

«فون گال»،معتقد است كه سه نوع متمايز پارسي را مي توان در رديف نگهبانان نقش برجسته تخت جمشيد تشخيص داد و آنان را به سه طايفه اي كه هرودوت مي گويد مربوط دانسته است.استدلال او بر مبناي نوع كلاه و آرايش گيسو و تجهيزات هر يك از آنهاست و از نظر او آنهايي كه بيشتر به ايلامي ها شبيه هستند بايد «ماسپي»ها باشند و آنهايي كه به شاه نزديكترند «پاسارگادي»ها.

آن چنانكه از متون استفاده مي شود هخامنشي بودن بسيار مهم شمرده مي شده ؛ داريوش بزرگ نيز خود را پارسي و آريايي از تبار هخامنش مي نامد اما نام طايفه خود را يادآور نشده.

چنانكه هرودوت از دو فرمانده در جنگ ليبي نام مي برد كه يكي از طايفه «ماساگارتي» و ديگري از طايفه«مارافي» بوده اند.

پارس‌ها هم‌زمان با مادها به نواحی غربی ایران سرازیر شدند و اطراف دریاچه ارومیه و کرمانشاه ساکن شدند. برای نخستین بار درسالنامه‌های آشوری سلمانسر سوم در سال ۸۳۴قبل از میلاد نام کشور "پارسوآ" در جنوب و جنوب غربی دریاچه ارومیه برده شده‌است. بعضی از محققین معتقدند که مردم پارسوا همان پارسی‌ها بوده‌اند.

طوایف پارسی پیش از این که از میان دره‌های رشته کوههای زاگرس به طرف جنوب و جنوب شرقی ایران بروند، در ناحیه پارسوآ توقف نمودند و در حدود سال ۷۰۰ پیش از میلاد در ناحیه پارسوماش، روی دامنه‌های کوه‌های بختیاری در جنوب شرقی شوش در ناحیه‌ای که جزو کشور ایلام بود، مستقر شدند. بعدها با ضعف دولت ایلام، نفوذ طوایف پارس به خوزستان‌ و نواحی مرکزی فلات ایران‌ گسترش یافت و رو به جنوب رفته‌اند.

طبق نوشته‌های هرودوت، هخامنشیان از طایفه پاسارگادیان بوده‌اند که در پارس اقامت داشته‌اند و سر سلسله آنها هخامنش بوده‌است. پس از انقراض دولت ایلام به دست آشور بنی پال، چون مملکت ایلام ناتوان شده بود پارسی‌ها از اختلافات آشوری‌ها و مادی‌ها استفاده کرده و  انشان را تصرف کردند.

پس از مرگ چیش پش، کشورش میان دو پسرش «آریارامنه» پادشاه کشور پارس و «کوروش» که بعداً عنوان پادشاه پارسوماش، به او داده شد، تقسیم گردید. چون در آن زمان کشور ماد در اوج ترقی بود و هووخشتره در آن حکومت می‌کرد، دو کشور کوچک جدید، ناچار زیر اطاعت ماد بودند. کمبوجیه فرزند کوروش بزرگ، این دو کشور  را تحت حکومت واحدی در آورد و پایتخت خود را از انزان(انشان) به پاسارگاد منتقل کرد.